12 november 2007

Vrijheid & Meningsuiting



Een Japanse klant vroeg mij een Nederlands huis te ontwerpen voor een locatie in Tokyo. Toen de eerste schetsen een duidelijk niet-Japans huis toonden werd het even moeilijk. Het zou teveel opvallen in de buurt. Buren zouden misschien wel gaan klagen. Op de fameuze Nederlandse vraag “Nou en?” kwam een schitterend antwoord: “In Japan houden wij erg veel rekening met anderen”.

De verleiding is groot om bij zo’n antwoord te denken dat wij westerlingen kennelijk maar asociale barbaren gevonden worden. Maar dat is zeker niet het geval. Het onderliggende thema is de angst voor de mening van een ander.

Vandaar dat Japanners altijd zo beleefd zijn en zich overal voor verontschuldigen. Daar hebben ze volstrekt geen moeite mee. Een excuus is immers snel gemaakt. Waar een westerling zijn trots niet kan overwinnen stapt de Japanner behendig even opzij. Het is een diepgeworteld mechanisme. Eeuwenlang is alles wat opviel de kop ingedrukt. Iets doen wat niet volgens de regels was werd meedogenloos afgestraft en het was uit puur lijfsbehoud dat excuses gemaakt werden voordat er ook maar iets gebeurd was. Die straffen zijn al lang afgeschaft maar de schrik zit er kennelijk nog steeds in.

Openlijke kritiek is dus heel ongewoon onder Japanners. Een vergadering in Nederlandse stijl is op z’n zachtst gezegd not done. Nederlanders brengen de onderwerpen naar de vergadering om ze daarin uitgebreid te bespreken. Daarbij is het de kunst om uit te vinden waar de knelpunten zitten en die op te lossen. In een Japanse vergadering is het aanwijzen van een knelpunt al heel gewaagd. Je zou er immers impliciet iemand mee kunnen bekritiseren. Daarom wordt alles buiten de vergadering behandeld en dient de vergadering alleen om zaken te formaliseren. Het is voor superieuren geoorloofd aan te geven dat zaken nog niet voldoende zijn uitgewerkt. Maar het kan niet zo zijn dat een lagere medewerker de inbreng van een meerdere gaat zitten bespreken. Het wordt zelfs al riskant als een superieur iets niet begrijpt en een lagere probeert het nog een keer uit te leggen. De meerdere heeft natuurlijk altijd gelijk. Maar hoe wordt er dan nog gecommuniceerd? Onder vier ogen. Dan kan vrijwel alles gezegd worden, ook tegen een hotemetoot. Japanners regelen daarom alles in de wandelgangen en de lobby.

En “In Japan houden wij erg veel rekening met anderen” krijgt daarmee wel een zekere smaak. Rekening houden met een ander kun je doen uit motieven van medemenselijkheid. Of ...uit angst.


P.S. Het ontwerpen van het Nederlandse huis in Tokyo is te volgen op http://eiichinouchi.blogspot.com/

Geen opmerkingen: